Sarah Lucas ศิลปินที่ตั้งคำถามต่อเรื่องทางเพศด้วยประติมากรรม ‘จู๋และจิ๋ม’

คุณอาจจะเคยผ่านตาเห็นรูปถ่ายจากการจัดแสดงงานศิลปะ เป็นภาพ 'พวงนม' จำนวนมหาศาลแขวนห้อยไว้อยู่เหนือขาปลอมๆ, เก้าอี้ยักษ์ที่ทำขึ้นมาจาก 'พวงนม' อีกเหมือนกัน ไปจนถึงสารพัดสิ่งของที่วางกองๆ กันอยู่บนฟูกที่นอน หนึ่งในนั้นคือส้มสองผลกับแตงกวาสีเขียวที่จัดเรียงกันเหมือนเจี๊ยวกำลังโด่ขึ้นมา ข้างๆ กันคือผลเมล่อนสองผลชวนนึกถึงหน้าอกผู้หญิง ฯลฯ

เหล่านี้คือผลงานศิลปะยียวนชวนขันโดย ซาราห์ ลูคัส ศิลปินชาวอังกฤษ ซึ่งหากคุณไปเสิร์ชดูรูปเธอ รูปหญิงสาวสวมเสื้อสีเทาที่มี 'ไข่ดาว' แปะอยู่บนหน้าอกสองข้าง คงปรากฏขึ้นมาให้เห็นเป็นรูปแรกๆ

ลูคัสไม่เพียงแต่มีอารมณ์ขัน เธอยังชวนตั้งคำถามบางอย่างผ่านงานศิลปะที่มีทั้งจู๋และจิ๋มด้วย!

"ลูคัส -เช่นเดียวกับศิลปินหญิงที่เป็นเฟมินิสต์ทั้งหลาย- ใช้ประโยชน์จากเรือนร่างของความเป็นหญิงเพื่อผลักดันและกระตุ้นวิธีคิดผู้คน โดยมากแล้วงานประติมากรรมของเธอนั้นใช้อาหารเป็นส่วนประกอบ ซึ่งลูคัสมักจัดเรียงผ่านแนวคิดเรื่องเพศ ว่าแนวทางการนำเสนอเรื่องทางเพศเหล่านี้มันมีความแตกต่างกันอย่างไรบ้าง" เว็บไซต์ the art story อันเป็นชุมชนใหญ่ยักษ์ของผู้ที่หลงใหลงานศิลปะ กล่าวถึงเนื้องานของลูคัสไว้เช่นนั้น 

และไม่ผิดไปจากที่บทความเขียนถึง เพราะหนึ่งในงานที่สร้างชื่อให้ลูคัสตั้งแต่แรกๆ คือ The Whole Joke กับ Penis Nailed to a Board นิทรรศการที่เธอจัดขึ้นในช่วงต้นยุค 1990s โดยเธอหยิบจับเอาเฟอร์นิเจอร์ ของแต่งบ้านมาร้อยเรียงให้เป็นร่างกายมนุษย์ ทั้งยังขับเน้นให้อวัยวะเพศเด่นชัดในตัวงานด้วย หรือที่โดดเด่นจนเป็นภาพจำคืองานประติมากรรมของเธอที่ประกอบไปด้วยจู๋ขนาดยักษ์ ทั้งที่ปั้นขึ้นมาแบบสมจริง ไปจนถึงมีรูปร่างล้อเลียนห่างไกลจากอนาโตมีที่ถูกที่ควร แต่เห็นแล้วก็ยังนึกถึงจู๋อยู่ดี!

"ฉันชอบให้งานพวกนี้มีขนาดต่างกันออกไปนะ" ลูคัสเล่าอย่างอารมณ์ดี "ว่าไปแล้ว ส่วนตัวฉันว่าถ้าทำเหมือนขนาดเท่าจู๋ของจริงแล้วมันคงจะดูหยาบคายเอามากๆ และก็คิดว่าถ้าทำให้มันอันมโหฬารไปเลยคงสร้างความประหลาดใจให้ผู้ชมได้ดีด้วยละ อันที่จริงการได้เห็นจู๋มากมายหลากหลายขนาดมันก็ประหลาดพออยู่แล้ว นึกออกไหม เราเห็นทั้งนม ทั้งก้นมามากต่อมาก แต่จู๋น่ะไม่ใช่เลย การเห็นจู๋คือสิ่งต้องห้ามอย่างแรง ซึ่งฉันว่านี่น่าจะบอกอะไรพวกเราได้หลายอย่าง"

"ถึงจุดหนึ่ง หลายคนก็เข้าใจว่าฉันนั้นเป็นเฟมินิสต์ -ซึ่งไม่ได้บอกนะว่าไม่ได้เป็น- ฉันตระหนักถึงประเด็นนี้ดีและอยากเล่ามันผ่านงานด้วย และเมื่อคนดูเผชิญหน้ากับสิ่งต่างๆ ผ่านงานของฉัน มันก็ชวนให้พวกเขาตระหนักถึงความรู้สึกหรือแนวลึกๆ ในใจ เช่น ความประหม่า (เมื่อต้องเห็นจู๋หรือจิ๋ม) ต่างๆ และนี่แหละคือเป้าหมายของฉันละ"

"ฉันไม่ได้พยายามจะแก้ปัญหาเรื่องความแตกต่างทางเพศ แต่อยากสำรวจภาวะกลืนไม่เข้าคายไม่ออกที่เกิดขึ้นจากศีลธรรมของคนดูที่มาดูงานฉันต่างหาก" เธอบอก

แต่งานของลูคัสไม่ได้มีน้ำเสียงดุดันกราดเกรี้ยว ส่วนใหญ่แล้วนักวิจารณ์พิจารณาว่าจุดเด่นของประติมากรรมเหล่านี้คืออารมณ์ขัน ทว่า พร้อมกันนั้นมันก็ 'ปลุก' ความรู้สึกหรือความคิดบางอย่างในตัวคนดูขึ้นมา Power in Woman งานประติมากรรมเลื่องชื่อของเธอที่เต็มไปด้วยงานปั้น 'เรียวขา' ผู้หญิงจากปูนปลาสเตอร์ในอิริยาบถต่างๆ ทั้งนั่งบนเก้าอี้ นั่งถ่างขา หรือไขว่ห้าง ฯลฯ โดยทั้งหมดนั้นปราศจากท่าทีของการหยิบเอาอารมณ์ทางเพศเข้ามาเกี่ยวเนื่อง จนชวนตั้งคำถามว่าหากเรียวขาเหล่านี้ถูกสร้างและบอกเล่าโดยศิลปินชาย มันจะยังให้บรรยากาศ 'สบายๆ' ดังที่ปรากฏในงานของลูคัสได้ไหม โดยทั้งหมดนี้เกิดขึ้นจากสายตาและวิธีที่ลูคัสมองผู้หญิงโดยปราศจากการจับจ้องแบบผู้ชาย (male gaze) และในทางกลับกัน เธอก็เคยสำรวจประเด็นนี้ด้วยการสร้างงานประติมากรรมที่ว่าด้วยการจับจ้องของผู้ชายใน Cigarette Tits (Idealized Smokers Chest II) ด้วยการเอาลูกบอลยัดใส่ยกทรงสารพัดสี แล้วคาดไว้บนพนักเก้าอี้เรียบๆ จนดูราวกับลูกบอลหรือหน้าอกนั้นเป็นสิ่งเดียวที่โดดเด่นขึ้นมา

และเมื่อไม่กี่วันที่ผ่านมา ลูคัสเพิ่งประกาศเปิดตัวนิทรรศการ Big Women ที่เธอทำร่วมกับเพื่อนศิลปินหญิงในเมืองโคลเชสเตอร์ ประเทศอังกฤษ แถมยังทำเก๋ด้วยการจับเอาหญิงชรามากหน้าหลายตามาแต่งเนื้อแต่งตัว มอบอุปกรณ์ต่างๆ ให้ถือ ซึ่งมีทั้งไม้กวาด, ไม้เบสบอล ไปจนถึงพลั่ว! เพื่อบอกเล่าศักยภาพของผู้หญิง -โดยเฉพาะผู้หญิงสูงอายุ- ที่หลายคนอาจมองข้าม "ผู้หญิงสูงวัยน่ะถูกมองข้าม เป็นอื่น แถมไม่ค่อยมีตัวตนสักเท่าไร ทั้งที่จริงๆ เราต่างอาศัยอยู่ในสังคมผู้สูงอายุแท้ๆ และนี่แหละที่ส่งผลกระทบต่อผู้หญิงเอามากๆ เลย"

นี่จึงไม่น่าแปลกใจแต่อย่างใดที่ชื่อของซาราห์ ลูคัส จะยังเป็นชื่อศิลปินหญิงที่หลายคนยกย่อง ค่าที่งานของเธอนั้นตั้งคำถามต่อสายตาที่สังคมมองเพศหญิง ท้าทายกระบวนความคิดต่างๆ ด้วยอารมณ์ขัน และมากไปกว่านั้น ยังเป็นหนึ่งในพื้นที่สำคัญสำหรับผู้หญิงและ ‘ความเป็นหญิง’ ซึ่งดูจะมีไม่มากนักในโลกศิลปะด้วย